آداب و رسوم نوروزی دیار سبزوار از گذشته ها تا امروز
مردم شهرستان سبزوار هم همچون دیگر هموطنان به تاسی از نو شدن طبیعت ، از چند هفته مانده به نوروز در صدد تحول در زندگی خود هستند. برای آشنایی با آداب و رسوم سبزواری ها در عید نوروز به سراغ یكی از كارشناسان باستان شناس این دیار رفتیم تا این رسوم و آیین را از گذشته ها تا امروز از زبان وی جویا شویم .
'محمد عبدا.. زاده ثانی' كارشناس باستان شناسی سبزوار در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در ابتدا ریشه و سراغاز عید باستانی نوروز را تشریح كرد و گفت: تاریخچه عید باستانی نوروز كه جایگاه بسیار مهمی در فرهنگ مردم ایران داشته و دارد به قبل از اسلام باز می گردد .
' نوروز به معنی روز نو است ، بعضی گفته اند جمشید كه اول جم نام داشت سیر عالم می‌كرد چون به آذربایجان رسید فرمود تخت مرصعی را بر جای بلندی رو به جانب مشرق گذاشتند و خود تاج مرصعی بر سر گذاشت و بر آن نشست. چون آفتاب طلوع كرد پرتوش بر آن تاج و تخت افتاد شعاعی در غایت روشنی پدید آمد مردمان از آن شادمان شدند و گفتند 'این روز نو است' .'
موسیقی دانان قدیم برای هر روز نوروز یك آهنگ ساخته اند تا روز ششم كه به نامهای نوروز خارا، نوروز عرب، نوروز بزرگ و نوروز كیقبادی نام گذاری شده اند.
با ورود اسلام به ایران و پذیرش این آئین اسمانی ، مردم مسلمان ایران ، فرهنگ غنی باستانی خود را با دین اسلام ادغام كردند كه در مورد نوروز نیز چنین شد .
قبل از ورود اسلام به ایران مردم بر سر سفره تحویل سال می نشستند و اوستا می خواندند و سال نو را اغاز می كردند كه با ورود اسلام و مسلمان شدن ایرانیان ، مردم هنوز هم در زمان تحویل سال دور سفره جمع می شوند اما به جای اوستا ، سال جدید را با خواندن قرآن یا دعای تحویل سال نو آغاز می كنند .
در دوران باستان سفره هفت سین ، 'هفت شین' نام داشته و شامل شیرینی ، شهد و ... بوده است كه بعدها با مسلمان شدن مردم ، هفت سین جای هفت شین را گرفت .
این كارشناس باستانی شناسی سبزوار در مورد رسوم سبزواری ها در ایام نوروز نیز چنین می گوید: مردم از چند روز مانده به نوروز با اجرای ائین های خاصی به استقبال این ایام می رفتند از جمله در این منطقه آخرین روز سال را 'علفه' می نامند و مرسوم است در این روز بانوان به باغات و اراضی كشاورزی رفته و سبزی بیابانی جمع می كنند و با آن آش مخصوص شكم پر (جوشواره ) می پزند و غذای اغلب مردم در این روز آش است كه مقداری از آن را برای سال جدید نگه می دارند و در اولین وعده غذایی از این اش صرف می كنند تا سرسبزی و بركت سال قبل را به سال جدید انتقال دهند.
از دیگر رسم و رسوم های خاصی كه مردم سبزوار در ایام نوروز در گذشته اجرا می كردند و برخی از آنها تا به امروز نیز ادامه یافته چنین است كه شب عید بزرگترها غذا برای كوچكترها و فامیل می‌بردند كه آنها فردا صبح اول به خانه‌ی بزرگترها بیایند و به این غذا كه ممكن بوده هر چیزی باشد 'پای' می‌گفتند.
همچنین برای غذای شب عید آنها كه پولدار بودند پلو می‌خوردند بعضی ها برنج را با رشته آش كه تفت داده شده بود و به آن 'خُشت تلی' می‌گفتند مخلوط و پلو درست می‌كردند ، بعضی كه وضع مالی خوبی نداشتند قِلِف (قابلمه ) خالی را پر از آب كرده و روی بار (آتش ) می‌گذاشتند تا نگویند فلانی پلو ندارد امروز هم غذای شب عید پلو است كه در كنار آن ،ماهی و انواع خورشت ها تهیه می شود.
بعد از تحویل سال رسم بود دختربچه ، پسر بچه و یا بزرگتری كه خوش قدم بود اول وارد خانه می شد تا خانه تا پایان سال بركت داشته باشد .
چیدن سفره هفت سین رسمی است كه همچنان اجرا می شود ، درگذشته نه چندان دور بر سر سفره هفت سین علاوه بر قرآن و آیینه، كشمش، نخود، پول، تخم‌مرغ و جوز (گردو) و ... هم می گذاشتند و هفت سین را چنین آماده می كردند:' شیرینی هفت سین بچینید ، با سبزه و سنجد و سپستون ،سماق، سركه، ترنج و سیب، ارید به سفره گلستون '
'عبداله زاده' با اشاره به تقویت همبستگی و محبت و دوستی میان مردم در اینگونه ایام خاص سال می گوید: فلسفه این رسوم همبستگی و دگر خواهی و اصولا سفره نمادی از همبستگی و در كنار یكدیگر نشستن است وقتی اعضاء یك خانواده در كنار همدیگر بر سر سفره تحویل سال می نشینند بزرگتر ها قرآن می خوانند و دیگران گوش می دهند و وقتی كه خانواده ها برای ساعت تحویل سال سعی می كنند در هر جایی كه هستند خود را به خانه برسانند این خود نشانی از همبستگی است .
عید دیدنی ها دو یا سه روز اول عید بود و مردم سعی می‌كردند در همین مدت دید و بازدید خود را بروند و پس دهند كوچكترها وقتی به خانه بزرگترها می‌رفتند بزرگترها به آنها عیدانه می‌دادند، كه به نام 'بُت بُتی ' مشهور است .
این آئین زیبا كه با عنوان صله رحم مورد تاكید دین اسلام نیز هست امروز شاید مهمترین رسم در نوروز است كه همه مقید به آن هستند ، بعد از تحویل سال خانواده های سبزواری ابتدا به دیدار كسانی كه در طول سال گذشته عزیزی را از دست داده اند می روند و از بستگانش دلجویی می كنند بعد از آن بازار دید و بازدید گرم می شود و دیدار ها تازه شده و مردم با روبوسی ، سال نو را به هم تبریك می گویند.
با كمرنگ شدن دید و بازدید ها در عید نوروز ،بازی های محلی در برخی روستاها در اماكنی به نام عیدگاه رونق می گیرد.
از گذشته در هر روستایی از سبزوار مكانی به نام 'عیدگاه' بود كه دختران و زنان در ایام نوروز به این مكان ها می‌رفتند و حلقه وار دایره می‌زدند و شادی می كردند جوانان روستا هم كه در این ایام به اصطلاح 'جمعشان جمع' می شد و هر كس از دیار غربت به جمع اهالی روستا باز می گشت گرد هم می آمدند و بازار بازی های محلی بین انان گرم بود و به این وسیله خستگی یكسال را از تن خود بدر می كردند .
روز سیزدهم عید مردم به امامزادگان یا ییلاقات می‌رفتند، مردها در آنجا كشتی می‌‌گرفتند و بعضی‌ها « پل » می‌انداختند كه به نام ' جستان' نیز مشهور است و دخترها و زنها در خرمنگاه جمع می شدند و شاد بودند . نواختن موسیقی محلی واجرای دیگر بازی های محلی ،تابخوری وگره زدن علف ها هم از جمله آداب و رسوم این روز است.
امروز با وجود تغییراتی اندك به تبع تغییر شرایط زمانی ، مراسم عید نوروز همچنان به عنوان مهم ترین عید باستانی ما ایرانیان جایگاه خود را حفظ كرده ومردم همچون گذشته ، از چندین روز قبل خود را برای آغاز بهار مهیا می كنند ، پختن شیرینی خانگی، خرید مخصوص ایام نوروز ، خانه تكانی ، پختن آش ، پختن غذای شب عید و چیدن سفره هفت سین از جمله كار هایی است كه مردم سبزوار امروز هم به مناسبت ایام نوروز انجام می دهند .
سبزواری ها در شهر و روستاهای این شهرستان هنوز به آداب و رسوم گذشتگان در ایام نوروز پایبندند هنوز كوچكترها در عید از بزرگترها عیدی می گیرند بزرگترها روز اول عید را در خانه می مانند تا كوچكترها به دیدار آنها بیایند و مردم سعی می كنند در چند روز اول عید دیدو بازدید ها را انجام داده و پس از آن راهی مسافرت می شوند.
برخی از آنها كه سال را در خانه نو می كنند هنوز اعتقاد دارند پس از لحظه تحویل سال اگر فردی خوش قدم وارد خانه آنها شود سال خوبی را آغاز خواهند كرد و بعضی هم سال خود را در كنار امامزادگان و اماكن مقدس شهر و روستاها اغاز می كنند تا به این ترتیب سالی توام با خوشی ، سلامتی و بركت را در پیش داشته باشند.
كنار هم بودن خانواده در لحظه تحویل سال رسم زیبایی است كه مردم هنوز به آن اهمیت می دهند و این نماد همبستگی را همچنان حفظ كرده اند و همه این رسم و رسومات در ایام خاصی همچون نوروز ،شب چله ،چهارشنبه سوری ،سیزده بدر و... بهانه ای است برای همبستگی و انس و الفت مردم .
