اخبار سبزوار پيام : فرهنگی و هنری

'مناره خسروگرد' در گذشته مسافران جاده ابریشم را به سوی خود می خواند

مناره خسروگرد اثری تاریخی مربوط به قرن ششم هجری قمری است که نور چشمانش در قلب کویر سوسو می زند و در روزگارانی دور به منظور راهیابی كاروانیان بر سر راه جاده موسوم به ابریشم احداث شده است.
 مناره خسروگرد واقع در ۱۰ کیلومتری غرب شهر سبزوار، مربوط به قرن ششم هجری قمری و دوره سلجوقیان است و این محل که در گذشته منزلگاه جهانگردان جاده ابریشم بود امروز به لحاظ قدمت تاریخی و فرهنگی از مکان‌های جاذب بران گردشگران در استان پهناور خراسان محسوب می‌شود.

در حکایت های تاریخی آمده که این مناره یک بار به دستور ناصرالدین شاه مرمت شده و امروزهم این بنای عظیم تاریخی در خطه سبزوار خودنمایی می کند و هنوز هم راهنمای مسافرانی است که به قصد تماشا و گردشگر به این محل آمده اند.

این مناره تاریخی با تمام شکوه و عظمت خویش دارای آجرهایی است که با تكنیك سایه روشن و كم شدن از قطر میل تا راس، ریتم و حركتی خاص در نظر بیننده ایجاد می کند و این حركت در بنا و چرخش هارمونی ناشی از تكرار و توالی نقش هندسی لوزی است تا چشم نوازی ویژه ای به رهگذران بدهد.

سالهای بسیاری از آن روز که این بنا با قدی برافراشته در دیار  سربداران، با چشمانی باز، شب کویر را برای مسافران روشن می ساخت گذشته است و هم اکنون این بنا یکی از عجایب این سرزمین است.

"تاج الدوله ابوالقاسم بن سعید" سازنده مناره خسرو گرد

بنا به روایتی سازنده این اثر تاریخی "تاج الدوله ابوالقاسم بن سعید" بوده و در حقیقت  نمادی از معماری اسلامی است؛ تزیینات این بنای تاریخی شامل آجرنمای تراش و قالب زده در اشکال و فرم‌های متعدد و متنوع است.

بسیاری اعتقاد دارند که تا پیش از انجام كاوشهای باستانی گمان می رفت میل خسروگرد بقایای بازمانده مسجد عظیم خسروگرد است و آن را مناره می دانستند اما پس از پایان یافتن كاوشهای باستان شناختی محرز گردید این مناره میل راهیابی ست.

مرمت بنا به دستور ناصرالدین شاه

در كتاب آثار باستانی خراسان آمده است " خسروجرد در اوایل اسلام و قرون اولیه آن مركز و حاكم نشین ناحیه بیهق بوده كه بعداً قصبه سبزوار... از خسروجرد آباد تر شده است و مدتهاست كه مركز ناحیه سبزوار است."

همچنین نصرت ا... مشكوتی گفته این مناره كه در اعداد زیباترین مناره های تاریخی آغاز قرن ششم هجری است قریب ۳۸ متر بلندی دارد، در بدنه آجری آن دو رشته كتیبه كوفی و تزئینات لوزی شكل دیده می شود.

مرحوم ضیع الدوله نیز در كتاب مطلع الشمس نیز ذكر كرده در سال ۱۳۰۰ هجری قمری به دستور ناصرالدین شاه بنای فوق مرمت گردیده است.۱۲ ناتانیل كرزن گفته "مناره خسروگرد مناره تك و بلند كه ۱۰۰ پا ارتفاع دارد و طرح و نگاری بر سطح خارجی آن دیده می شود كه تا رأس ادامه می یابد."

مولف كتاب جغرافیای تاریخ خراسان می گوید: كیخسرو بعد از قتل افراسیاب ۲ در این ناحیه قلعه ساخت و آن را خسروگرد خواند.

فانوسی دریایی  که چراغ راه کاروانهاست

ارتفاع این اثر تاریخی 38 متر است و در بالای آن دو رشته کتیبه کوفی و تزئینات لوزی شکل دیده می‌شود. مناره خسرو گرد در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

در روزگاران دور این مناره به منظور راهیابی كاروانیان بر سر راه جاده موسوم به ابریشم احداث شده و همچون فانوس دریایی در دل كویر نقش راهنمای كاروانیان را برعهده داشته است.

میل خسروگرد سازه ای آجری

این مناره مصادف با حكومت سلجوقیان احداث شده  و میل خسروگرد سازه ای آجری است که دارای سه جزء پایه، بدنه و راس است كه پایه آن مستطیل شكل و محاط در یك سازه آجری نیم هشت بوده و در پخی های این هشت ضلعی چهار حجره اتاق مانند تعبیه شده است.

بدنه میل خسروگرد مدور و قطر آن از سطح قاعده به سمت راس كم می شود و این بدنه دارای تزئینات آجری با آرایه های لوزی نیم بیضی است كه دور آن منقش به رشته كتیبه كوفی و اطراف آن با آجر كاری تذهیب شده است. راس این میل بر روی تونگان یا نعلبكی قرار دارد كه بدنه آن دارای تزئینات آجر كاری موسوم به مئاندر است.

اثری تاریخی شگفت انگیز

این یک اثر تاریخی شگفت انگیز است که سالهای درازی استوار مانده و در روزگاری که مردم برای یافتن راه خویش نیاز به راهنما و روشنایی داشتند این بنای مرتفع با سوسو چراغ هایش و برافروختن شعله ای راه را به کاروانها نشان می داد تا آنان در صحرا و بیابان سرگردان نشوند.

شبها برای هدایت كاروانیان به سوی آبادی، متصدی میل خسروگرد با روشن كردن مشعلی بر بلندای مناره، كاروانیان را به سوی روشنایی فرا می خوانده است.

با تكنیك سایه روشن و كم شدن از قطر میل تا راس موجب شده در این بنا ریتم و حركت ایجاد شود كه این حركت در بنا و چرخش هارمونی ناشی از تكرار و توالی نقش هندسی لوزی است تا چشم نوازی ویژه ای به رهگذران بدهد.

اجرای سایه روشن آجرها موجب شده گزند آفتاب كمتر به بدنه بنا برخورد كند و در نتیجه بنا در شلاق سوزان آفتاب كویر محو نشده و از فواصل دور قابل رویت باشد. مهر

---